Yaşlılarda Dokunma ve Masajın Önemi – GERİATRİK MASAJ

Yaşlılarda Dokunma ve Masajın Önemi – GERİATRİK MASAJ-

Nihat AYÇEMAN

Giriş

Geriatrik Masaj Nedir?

Geriatrik masaj ya da yaşlı/yaşlılık masajı, yaşlı topluluğunun özel ihtiyaçlarına göre planlanan bir masaj formudur. Kan dolaşımını iyileştirmek, ağrıyı hafifletmek, sakinleştirmek, yatıştırmak ve hareket genişliğini artırmak için bedenin yumuşak dokularını ellerle manipule etmeyi kapsar. Eklemlerin aktif ya da pasif hareket ettirilmesi de geriatrik masajın bir parçasıdır. Yaşlı insanlar, genellikle Alzheimer, Parkinson hastalığı, artrit, diabet ve kalp-dolaşım rahatsızlığı gibi, yaşlılığa bağlı olarak gelişen çok sayıda rahatsızlıktan dolayı sıkıntı çekerler. Neticede, yaşlılar zayıf kan dolaşımına ve kısıtlı fiziksel aktiviteye sahiptirler. Yaşlıların çoğu aynı zamanda korkulu, tedirgin, depresyonlu ve yalnızlık içerisinde yaşar…

Teknolojik çağımızda, yaşlılıktaki kronik ağrıların çoğu genellikle ilaçlarla tedavi edilmesi tavsiyesine rağmen, tamamlayıcı-alternatif ya da doğal terapiler daha yaygın olarak kabul edilir duruma gelmiştir. Bu örneklerden biri olan masaj, ilaç ile tedavi edilen bazı hastalıkların iyileşmesini hızlandırır ve ağrının hafiflemesini kolaylaştırır. Masaj, bedene doğrudan temas ile terapiyi sunduğu için Alzheimer hastalarının gevşemesi için ideal bir yoldur, böylece hastalıkla eşlik eden anksiyete seviyesini azaltır. Masaj aynı zamanda uyarıcı etkiler meydana getirmektedir ve hareketsiz yaşayan yaşlıların fiziksel hareketliliğine katkıda bulunur. Geriatrik masaj, yaşlının genel sağlığını iyileştirmede ve korumada yardımcı olduğu gibi, yaşlılıktan dolayı kaybedilen ya da azalan fiziksel fonksiyonun geri kazanılmasında da yardımcı olabilir. Buna ek olarak, yaşlılar için masaj, anksiyete, depresyonu hafifletme ve yaşlı hastaların çok ihtiyaç duyduğu dokunmanın mutluluğunu yaşama, sevilme, ilgilenilme ve şımartılma duygusu demektir.

Yaşlılıkta Masajın Önemi

Çok sayıda yaşlının yaşamında ağrı, yaygın ve rahatsız  edici olduğu için, yaşlı topluluğunda kronik ağrıları tedavi etmek de özellikle ayrı bir önem taşımaktadır. Amerika’da, 65 yaşını geçen insanların yaklaşık %80-85’i sağlık problemlerinden dolayı ağrı çekmektedir. Ağrıyı anlamlı derecede kabuleden bu yaşlılardan yaklaşık %25-50’si, yaşlı bakım evlerinde yaşamınını sürdürmektedirler, böylece bu yüzdelik kısım doğal olarak %40’tan %80’e kadar artış göstermektedir. Onların yaşamında, özellikle bu noktada azalan sosyal temasla birlikte artan kronik ağrıların paylaşılması ve hafifletilmesi için özellikle masaj önemli bir tedavi şekli olarak öne çıkmaktadır. Masaj terapi, kronik ağrıları ve hafif yaralanmaların ağrısını azaltır, kas spazmlarını ve gerginliklerini hafifletir ve yaşlılara daha fazla fiziksel ve sosyal etkileşim olanağı sunduğu için hareketlilik artışını da beraberinde getirir. Ya da, fiziksel ve sosyal iletişimin artışı, hareketlilik artışını bereberinde getirerek yaşlılardaki genel ağrıların hafiflemesine de yardımcı olur.

Yaşlılık Masajı/Geriatrik Masajın genel yararları:

• Masaj, kan dolaşımını artırır, bu olumlu gelişme, bacak ülserleri ya da kangren gibi diabetik komplikasyonları hafifletir/iyileştirir.
• Vücuttan toksik maddelerin atılımını hızlandıran lenfatik akımı iyileştirir.
• Baş ağrısı ve acıları hafifletir.
• Sakatlanma ve hastalıklardan oluşan sıkıntıların iyileşmesini hızlandırır.
• Parkinson ya da artritlerden kaynaklanan kısmi hareketlilik kaybının geri kazanılmasına yardımcı olur.
• Mental ve fiziksel gevşeme sağlar.
• Uyku süresini ve kalitesini iyileştirir.
• Stres, anksiyete, depresyon ve yalnızlık duygusunu azaltır.
• Hastaların yaşam kalitesini ve kendini beğenme, beğenilme-kendine saygıyı artırır.
• Genel anlamda, bedensel, ruhsal, zihinsel ve sosyal fardalar sağlar.

Yaşlılıkta Dokunmanın Önemi

Masaj dokunmaktır; dokunmak, saygıdır, sevgidir, aşktır, şifadır…(N.Ayçeman).

Dokunma duyusu ilk kez ana rahminden hayata başlarken gerçekleşir. Sevgi, güvenlik, mutluluk, itimat, şefkat, beslenme ve hareketi annenin teması ve kucaklaması aracılığı ile yaşarlar ve hislerini belirtirler. Yaşlıların duygu ve hisleri çocuklardan çok mu farklı? İnsan büyüdükçe temas miktarı şiddetle azalır ve ergenlik çağında neredeyse dokunmama kuralı hakim olur. Ondan sonraki yıllar genellikle dokunmadan ve dokunulmaktan yoksun geçer ve bir an gelir ki, insan dokunma ve dokunulma açlığı hisseder, neredeyse çocuksu yıllarına döner ve dokunulmaya hasret kalır. Ne yazık ki, o an genellikle yaşlılık anıdır ve  yaşlı bir insan, artık çocuk ruhlu bir yaşlıdır… Ashley Montagu “Dokunma” adlı kitabında “dokunma ihtiyacının temel bir ihtiyaç olduğunu, zira eğer organizma yaşayacaksa bu ihtiyacın tatmin edilmesi gerektiğini” ileri sürüyor. Dokunma ve hissetme sözcüklerinin birbiriyle bağlantısı çok güçlüdür, tıpkı anne-oğul arasındaki baş gibidir. Bir şeye veya birilerine dokunmak onu hissetmektir. Öte yandan, duygusal yönden “hissetmek” (kendimi mutlu hissediyorum) duygusal bir durum yaşandığı anlamına gelir. Sanki beden bu duyguyla sarılmış ve çevrelenmiş gibidir. Aynı şekilde, bir elin bize dokunması da bizi çok etkileyeceği anlamına gelir. Görünüşe göre, dilimiz dokunmayı ve hissetmeyi duyguyla hemen hemen bir tutuyor. Dokunmanın sevgi, sıhhat, mutluluk ve şifa için  güçlü bir araç olduğu açık. Modern ve teknolojik yaşam neredeyse bunu soğuk elektronik duvarlar ve ağlarla örmüş. Hiç şüphesiz ki, en insancıl duyumuz olan dokunmanın kendisi, teknolojik günümüzde neredeyse dokunulmaz oldu. Bir yaşlıya dokunmak, onu okşamak, ona sevgi ve şifayı dokunma aracılığıyla hissettirmek/vermek, onun için her şeyden daha önemli olsa gerek… Yaşlılıkta, dokunulmak, okşanmak ve sevilmek için yaşlılığı beklemeye gerek yok, çocukluktan başlayarak sürekli dokunun, okşayın ve dokunarak sevin…

Demans (Bunama) için Dokunma ve Masaj

Bir yaşlı için masaj, dokunulmaktır, sevilmektir, ilgilenilmektir. Dokunma masajı/dokunarak masaj, genel olarak, dokunsal uyarım, periferal dokunma ile sinirsel uyarım, dokunsal masaj, aromaterapi, masajı, el masajı, fiziksel dokunmayı ifade eden ve sıvazlama anlamında kullanılabilir. Dokunma masajı, demanslı hastalara günlük bakım aktivitelerinin bir parçası gibi, diğer uygulamalarla kombine olarak verilebilir. Dokunsal masaj uygulamanın amaçları, hastaya büyük bir zindelik/sıhhat duyusu vermek, stresi azaltmak ve ağrıyı hafifletmektir, bu suretle anksiyeteyi ve hastalardaki sinirli davranışları düşürür. Dokunma masajı bedenin farklı bölgelerine uygulanabilir ve bakım evlerindeki (huzurevleri) personel ve aile bakıcıları tarafından bile yapılabilir. Hedef grup çok geniş bir çeşitliliğe sahip olmakla birlikte, masaj uygulamasının frekansı ve uzunluğu da çeşitlilik gösterebilir.

Hastaya Faydası Nedir?

Demansı bulunan hasta yaşlılar üzerinde yapılan masaj çalışmalarına göre, dokunma ve dokunarak masajın iyi sonuçlar verdiği rapor edilmektedir. Uzun süreli çalışma sayısı çok az, genellikle kısa süreli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların çoğunda ellere masaj yapılmıştır. Yapılan çalışmaların sonuçlarından bazıları kısaca aşağıda verilmektedir. Farklı seviyelere sahip 4 yaşlı üzerinde, 6 ay süreyle (toplam 204 uygulama) haftada iki seanstan 30 dakika süreyle yapılan masajın sonuçlarına göre; fiziksel gevşemede %59, uyku isteği %34, masaj yapan kişilerle iletişim için farklı davranış şekillerinin arayışında %59, anormal davranışların durması ya da azalmasında %79 etkili olduğu bulunmuştur. 16 hasta üzerinde yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre; depresyon, anksiyete, ruhsal durum, aktivite, dokunabilirlik ve bazı hafıza fonksiyonları üzerinde masajın pozitif etkileri kaydedilmiştir. Diğer bir çalışmaya göre; çırpıntı, bağırma/çığlık, saldırganca yakalama ve başka bir yere gitmeye çalışmanın sıklığında anlamlı derecede azalma etkilerinin olduğu belirtilmiştir. Başka bir araştırmada, daha az sayıda korkulu/tedirgin davranış rapor edilmiş, iki çalışma, her masaj öncesine göre masaj sonrasında kalp atım sayısında (nabız) azalma olduğunu belirtmiştir. Sonuç olarak; masaj, yaşlıların psikolojik ve fonksiyonel sağlıkları üzerinde pozitif etkilere sahip olduğu gibi, demansı olan insanlar üzerinde pozitif etkilere sahip olduğu söylenebilir. Alzheimer hastası yerleşik/pasif yaşlılar için de bu faydalar geçerlidir, bunun yanında diğer bazı faydaları da beraberinde getirdiği gözlenmiştir. Çünkü, masaj, gevşeme ve uyarıcı etki olarak iki yoldan kullanılabilir; hem gevşeme hem de uyarıcı etki amacıyla kullanıldığından dolayı, hem sakinleştirici hem de uyum ya da uyarıya yanıt verme etkilerini meydana getirebilir.

Masaj, gevşemeyi teşfik ettiği için, Alzheimer hastalığına eşlik eden anksiyetenin yatışmasına olanak sunar ve aynı zamanda hastalıktan dolayı sinir yollarındaki iletim kaybını korumak için sinir sistemini de uyarır. Masaj yoluyla dokunma terapisi, büyük ferahlık, şifa sunar ve Alzheimer hastalığına sahip yaşlılarla genellikle reçetelenen ilaç terapisini doğrudan destekleyebilir. Alzheimer hastalarıyla ilişkili masaj terapinin faydaları henüz yeni tanınmaktadır. He ne kadar öyle olsa da, Alzheimer için masajı umut verici olmaktadır. Masaj terapi, gevşeme ya da uyarım aracılığıyla sadece rahatlama sağlamaz, aynı zamanda aile bireyleri için, özellikle davranışsal problemli vakalara yönelik bir eğitim olanağı sunabilir. Yaşlı hasta bakıcıları masajın bazı basit formlarını kişinin ihtiyaçlarına adapte edebilirler, bu süretle endişeli, kızgınlık ya da gerginlikten kaynaklanan negatif davranışları iyileştirmeye yardımcı olur.

Masaj terapinin faydaları sadece ağrının hafiflemesi yönünde değil, özellikle yaşlılığa faydalıdır, aynı zamanda onların genel sağlık, zindelik-sıhhat durumunu korumada faydalıdır. Masaj, sinir sisteminin uyarım cevabını-uyarım kalitesini korur ve restorasyonunu sağlar, fiziksel ve mental kayıpların desteğinde yaşlılara olanak sağlar. Özellikle, Alzheimer hastası yaşlıların masaj terapiye olan yanıtları, tıpkı diğer iletişim formları gibi ve kişinin kendisini güçlü ve özel olduğunu hissetmesi açısından mükemmel sonuçlar sunar.

Sonuç

Geriatrik masaj, özellikle gelişmiş ülkelerde (Amerika, İngiltere) tıbbi camia tarafından kabul görmektedir ve gün geçtikçe de önemi artmaktadır. Doktorlar, yaşlı insanlar için çoğunlukla kan dolaşımını iyileştirme ve artritik semptomları azaltmak amacıyla masajı önermektedirler. Bazen, hareketliliği iyileştirmeye yardımcı olması için Parkinson hastalarına da reçetelenmektedir. Bazı hastalıkların tedavisinde ilaç ile birlikte yardımcı tedavi şekli olarak masaj verilmektedir. Almanya gibi ülkelerde, aile hekimleri hastanın ihtiyacı kadar masajı reçeteye yazmaktadır. Bu ülkelerde hizmet tutarı ya devlet tarafından ya da sigorta şirketleri tarafından karşılanmaktadır. Bu ülkelerin çoğunda, huzur evlerinde ve yaşlı bakım merkezlerindeki yaşlı bakım programları içerisinde özellikle masaja yer verilmektedir. Türkiye’de maalesef bu konuda büyük eksiklikler var. Bilgisizlikten ve cahillikten kaynaklanan ön yargılar, sadece masajı değil insanın insana dokunuşuna bile büyük tabular göstermektedir. Özellikle masaj eğitimini veren ve çalışanların denetimini üstlenen bir kurumun olmayışı da ayrı bir eksikliktir. Bunun yanında, doğru masaj yapacak birilerine ihtiyacı olan bir insan bile, masaj yapacak masaj pratisyenini nereden ve nasıl bulabileceğini de bilmemektedir, çünkü Türkiye’de bu konuda resmi anlamda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Batıda, masaj mesleğine olan saygı ve ilginin ülkemizde de olmasını için hepimizin sağduyulu olması gerekir.

Genellikle batıdaki gelişmeleri takip edip gerekli değişiklikleri ve düzenlemeleri yapan bizler, neden masaj alanında yapmayalım, yapabiliriz… Üzerinizden sıcak ve sevgi dolu dokunuşların eksik olmaması dileği ile…   

Referanslar

1. Rowe M, Alfred D. The effectiveness of slow stroke massage in diffusing agitated behaviors in individuals with Alzheimer’s disease. J Gerontol Nurs 1999;25:22-34.
2. Braverman DL, Schulman RA. Massage techniques in rehabilitation medicine. Phys Med Rehabil Clin N Am 1999;10(3):631-649.
3. Brooker DJ, Snape M, Johnson E, Ward D, Payne M. Single case evaluation of the effects of aromatherapy and massage on distributed behaviour in severe dementia. Br J Clin Psychol 1997; 36 (Pt 2):287-296.
4. Montague, Ashley. Touching: The Human Significance of the Skin, 3rd ed. (Harper and Row: New York, 1986).
5. Lohman JS. Massage for elders: An ever-growing opportunity. Massage Therapy Journal 2001;40:60-79.
6. Hall GR, Buckwalter KC. Progressively lowered stress threshold: a conceptual model for care of adults with Alzheimers disease. Arch Psychiatr Nurs 1987;1(6):399-406.
7. Kilstoff K, Chenoweth L. New approaches to health and well-being for dementia day-care clients, family carers and day-care staff. Int J Nurs Pract 1998;4(2):70-83.
8. Kim EJ, Buschmann MT. The effect of expressive physical touch on patients with dementia. Int J Nurs Stud 1999;36(3):235-43.
9. Sansone P, Schmitt L. Providing tender touch massage to elderly nursing home residents: A demonstration project. Geriatr Nurs 2000; 21:303-8.
10. Mosher-Ashley PM, Barrett PW. A Life Worth Living: Practical Strategies for Reducing Depression in Older Adults. Baltimore: Health Profession Press, 1997.
11. Scherder E, Bouma A, Steen L. Effects of peripheral tactile nerve stimulation on affective behaviour of patients with probable Alzheimers disease. American Journal of Alzheimers Disease 1998;13:61-69.
12. Snyder M, Egan EC, Burns KR. Efficacy of hand massage in decreasing agitation behaviors associated with care activities in persons with dementia. Geriatr Nurs 1995;16(2):60-63.